Obrzęk limfatyczny a kompleksowa terapia przeciwobrzękowa – holistyczne podejście terapeutyczne do obrzęków

Obrzęk limfatyczny – czym jest i w wyniku jakich działań powstaje?

Obrzęk limfatyczny to obrzęk tkanek powstający w wyniku uszkodzeń naczyń chłonnych, niekiedy jest to również rezultat wad wrodzonych organizmu lub przebytych zabiegów chirurgicznych. Obrzęk pojawia się wtedy, gdy stężenie substancji obciążających układ limfatyczny przewyższa w przestrzeni międzykomórkowej zdolność przetransportowania chłonki do krwiobiegu. Objawem charakterystycznym dla przewlekłego obrzęku limfatycznego jest rozwój zwłóknienia tkanek, a jeśli zastój limfy obejmuje swoim polem również ścianę jelita – wówczas wskazuje on na zaburzenia wchłaniania prowadzące do hipolipidemii czy hipoproteinemii. [nbsp]Do jednej z najczęstszych przyczyn powstawania obrzęków można zaliczyć choroby nowotworowe oraz niepożądane objawy związane z ich leczeniem. Niewydolność układu limfatycznego może występować u pacjentów chorych onkologicznie jako skutek zajęcia bądź ucisku naczyń węzłów chłonnych poprzez toczący się proces chorobowy.

W przebiegu przewlekłego obrzęku limfatycznego objawiają się typowe zmiany obejmujące tkanki:

• Torbiele
• Przetoki limfatyczne
• Zwłóknienia, stwardnienia włókniste
• Żylaki – niewydolność naczyń limfatycznych
• Hiperkeratoza
• Skórzastość
• Stany zapalne ścięgien i więzadeł
• Zmiany pigmentacyjne

W przebiegu rozwoju obrzęku limfatycznego należy wyróżnić jego najważniejsze stadia:

Stadium 0 – przebiega bez objawów, jednakże limfoscyntygrafia ukazuje obniżenie czynnościowej pojemności transportowej układu limfatycznego.

Stadium I – jest stanem odwracalnym, dla którego charakterystyczne jest powstawanie obrzęku miękkiego bez zmian wtórnych pokrywających tkanki.

Stadium II oraz III – kolejne stadia obrzęku można zaklasyfikować poprzez obecność objawu Stemmera. Objawami tych stadiów rozwoju obrzęku są: zmiany skórne – hiperkeratoza, brodawczakowatość oraz wyeksponowanie naturalnych fałdów skórnych w obrębie stawów.

Dwie fazy leczenia: leczenie przeciwobrzękowe i leczenie podtrzymujące

Według Michaela Földiego, niemieckiego profesora limfologii oraz prekursora kompleksowej terapii przeciwobrzękowej, leczenie obrzęku limfatycznego składa się z leczenia przeciwobrzękowego oraz leczenia podtrzymującego. Leczenie przeciwobrzękowe rozpoczyna się od czynności pielęgnacyjnych skóry, następnie przechodzi się do leczenia miejsc zajętych obrzękiem poprzez manualny drenaż limfatyczny, a po jego wykonaniu stosuje się wielowarstwowe bandaże uciskowe. Zadaniem terapeuty podczas pierwszego etapu pracy z pacjentem jest wyposażenie go w wiedzę dotyczącą usprawniających form ruchu, ćwiczeń wspomagających proces regeneracji. Pierwszy etap leczenia trwa do momentu uzyskania możliwie najmniejszego obrzęku – następnie przechodzi się do drugiego poziomu polegającego na leczeniu podtrzymującym. W drugiej fazie optymalizacji, pacjent zostaje wyposażony w miarę potrzeb w dopasowaną indywidualnie odzież kompresyjną, dodatkowo cały czas stosuje się do zaleceń terapeuty poprzez wykonywanie zalecanych ćwiczeń. Końcowa faza leczenia ma na celu zachować rezultaty uzyskane podczas części pierwszej, dodatkowo powinna wspomóc pacjenta w dojściu do pełnej sprawności i możliwości cieszenia się życiem w pełni.

Cele terapeutyczne wykonywania kompleksowej terapii przeciwobrzękowej:

• Poprawa jakości życia pacjenta
• Redukcja obrzęku i zmniejszenie zwłóknień tkanek
• Poprawa zakresu ruchomości stawów
• Poprawa stanu funkcjonalnego pacjenta
• Utrzymywanie odpowiedniej siły mięśniowej kończyn

Elementy kompleksowej terapii przeciwobrzękowej:

• Manualny drenaż limfatyczny
• Kompresoterapia
• Aktywna kinezyterapia
• Ćwiczenia oddechowe
• Pielęgnacja skóry
• Edukacja pacjenta

Dodatkowo terapię przeciwobrzękową można wspomagać takimi metodami jak:

• Kinesiotaping
• Taping medyczny
• Flossing

W celu przeprowadzenia prawidłowej terapii przeciwobrzękowej terapeuta powinien znać wszystkie elementy kompleksowej terapii przeciwobrzękowej i nie ograniczać się wyłącznie do manualnego drenażu limfatycznego, gdyż takie jednoelementowe podejście do terapii może być często niewystarczające do uzyskania zauważalnej i trwałej redukcji obrzęku. Jedynie kilkudniowe kursy terapii przeciwobrzękowej zawierające w programie wszystkie wyżej wymienione elementy dostarczają terapeutom odpowiednio szerokiego wachlarza narzędzi i wiedzy do wykonywania kompleksowej i holistycznej terapii.

Co to jest manualny drenaż limfatyczny?

Manualny drenaż limfatyczny jest kombinacją ruchów okrężnych, pompujących, obrotowych i czerpiących. Zabieg ten ma na celu pobudzenie finfangiomotoryki, stymulowanie napełniania kapilar limfatycznych, odprowadzanie obrzęku oraz rozbijanie zwłókniałej tkanki. Drenaż limfatyczny rozpoczyna się od opracowania głebokich naczyń limfatycznych, okolicy nadobojczykowej wraz z okolicą zbiornika mleczu przewodu piersiowego, następnie terapeuta przechodzi powoli do drenowania miejsc objętych obrzękiem. Manualny drenaż limfatyczny sam często nie wystarcza do skutecznej walki z obrzękami. Należy go łączyć z kompresoterapią i innymi technikami wspierającymi.

Przykładowe techniki wspomagające terapię obrzęków:

• Kompresoterapia

Najskuteczniejszą formą kompresji w redukowaniu obrzęku jest bez wątpienia umiejętne zastosowanie odpowiedniego, wielowarstwowego bandażowania najlepiej tuż po zakończeniu manualnego drenażu limfatycznego. Wyboru materiału kompresyjnego dokonuje terapeuta. Sam proces kompresoterapii ma zapewnić utrwalenie efektów wcześniejszej terapii, zapobiegać ponownemmu gromadzeniu się limfy, zwiększyć przepływ żylno-limfatyczny, rozluźnić włókniście zmienione tkanki. Intensywność docisku zostaje dopasowana do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz diagnozy terapeuty.

• Kinezyterapia

Każdy z pacjentów otrzymuje indywidualny zestaw ćwiczeń, które powinny być wykonywane w odpowiednio wolnym i rytmicznym tempie oraz w połączeniu z głębokim oddychaniem. Wprowadzenie ruchu ma na celu poprawianie aktywności naczyń limfatycznych, ułatwianie transpotu chłonki, wzmaganie limfatycznego i żylnego odpływu, poprawianie działania pompy stawowo-mięśniowej, zapobieganie powstawaniu zmian zwyrodnieniowych, zwłóknień czy przykurczy mięśniowo-stawowych.

• Pielęgnacja skóry

Zastój chłonki prowadzi do zaburzeń lokalnej odpowiedzi autoimmunologicznej, a co za tym idzie każde uszkodzenie ciągłości skóry może być źródłem zapalenia i upośledzenia odpływu płynu śródmiąższowego. Specjalne kosmetyki posiadające pH oscylujące wokół 5.5 zapewniają odpowiednie natłuszczenie skóry bez uszkodzenia jej płaszcza ochronnego. Odpowiednia higiena skóry połączona z nawilżaniem i odpowiednim natłuszczaniem skutecznie redukuje ryzyko pojawiania się różnego rodzaju infekcji bakteryjnych, grzybiczych, co automatycznie zapobiega pogorszeniu stanu obrzęku.

Bibliografia:

Anna Pyszora. Kompleksowa fizjoterapia pacjentów z obrzękiem limfatycznym. Katedra i Zakład Opieki Paliatywnej Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Medycyna Paliatywna w Praktyce. 2010.

Dider Tomson, Christian Schuchhardt. Drenaż limfatyczny. Teoria, techniki podstawowe i specjalistyczne oraz fizjoterapia przeciwobrzękowa. Wrocław 2020.

Michael Földi. Podstawy drenażu limfatycznego. 2003.

http://www.leksykonmasazu.pl/slowko/fldi-michael/3363

http://neurokinezis.pl/kompleksowa-terapia-przeciwobrzekowa-2/